O Gaszynie
O parafii Najświętszego Imienia Maryi
Gaszyn; wieś leżąca w odległości 3 km na południe od Wielunia, przy starym trakcie królewskim z Wielunia do Bolesławca, zawsze związana była swoimi dziejami z tymże miastem i jednostką terytorialną, jaką tworzyło.
Ulokowana jest w dolinie, biegnie tędy dopływ rzeki Pyszny. Dawniej był to teren podmokły, moczarowaty, bogaty w złoża gliny, marglu, a w południowo-zachodniej części występowała ruda żelaza. We wczesnym średniowieczu porastała te tereny gęsta puszcza, od XIII wieku stopniowo zmieniając się w las z polaną aż do całkowitego wylesienia w czasach współczesnych. Przewagę mają tu gleby III i IV klasy bonitacyjnej i są to najczęściej gleby brunatne właściwe, gleby brunatne wyługowane, bielicowe i w małym stopniu rędziny.
Pierwsze wzmianki o Gaszynie pochodzą z 1323 roku. Założenie wsi mogło mieć miejsce najprawdopodobniej w drugiej połowie XIII wieku. Z jej początkami ma również związek jej nazwa. W źródłach spotykane są różne jej formy: Gazyn, Guszyno, Gasin, Gaschino, Gassch/in/. Doszukując się pochodzenia i znaczenia etymologicznego wyrazu Gaszyn, można przyjąć że powstała ona od założyciela lub dzierżawcy wsi – rycerza o imieniu Gasz lub Gaweł. W następnych wiekach nazwa wsi pojawia się w wielu dokumentach sadowych i miejskich Wielunia, ponieważ pochodzili z niej urzędnicy ziemscy i sądowi. W połowie XV wieku istniał tu już trzy łanowy (50 ha) folwark szlachecki należący do Gaszyńskich, utworzony z ziem kmiecych. We wsi był również dział dziekana wieluńskiego liczący dwa łany (33.6 ha). Pozostałą cześć posiadały rodziny kmiece.
W połowie XVI wieku we wsi było aż pięć działów i dwa młyny. Największym posiadaczem był Albert Gaszyński ( 12 łanów), następnie jego brat Jakub (5 łanów). Innymi właścicielami mniejszych części byli bracia Mikołaj i Albert Wierzchleyscy, Jan i Walenty Golscy oraz dziekan wieluński. W 1622 roku Adam Gaszyński za 12 tysięcy złotych polskich sprzedaje swój dział w Gaszynie konwentowi klasztoru S.S. Bernardynek, a w 1627 roku Piotr Gaszyński za 500 złotych czyni to samo ze swoją częścią. Ostatnim dziedzicem Gaszyna z rodu Gaszyńskich był Jakub (1585; 1672). Pozostawił on dwie córki, z których jedna Olszowska została sukcesorką szlacheckiej części wsi. Jej potomkowie poprzez nieodpowiednie zarządzanie oraz spory związane ze spłatami licznego rodzeństwa, doprowadzili do sprzedaży swojej części konwentowi Bernardynek.
W latach 1719-1778 cała wieś należała do zakonu. Konwent przystąpił do pełnej rekonstrukcji folwarku gaszyńskiego poprzez ciągłe inwestycje, sprowadzanie osadników oraz zwiększanie odrabianej przez ludność wiejską pańszczyzny oraz udzielania chłopom pomocy w postaci inwentarza żywego, ziarna siewnego.
Gaszyn nawiedzały co pewien czas klęski żywiołowe: pożary (1725 r., 1731 r., 1746 r.), zaraza na bydło (1726 r., lata 30-te, lata 40-te, 1758 r. ), gradobicie (1734 r.), susze (1758 r., 1761 r.). Niekorzystne dla wsi było również częste stacjonowanie wojsk (1761 r., 1772 r.).Wydarzeniom tym towarzyszył głód, epidemie chorób zakaźnych i zbiegostwo chłopów na Śląsk.W 1778 r. część Gaszyna odkupiona przez konwent od Olszowskich, przeszła w posiadanie magnata czarnożylskiego Adama Brzostowskiego. Najprawdopodobniej podobnie jak
w swoich dobrach wprowadził on w Gaszynie nowe sposoby gospodarowania oraz przymus szkolny dla dzieci wiejskich.
Po drugim rozbiorze Gaszyn znalazł się w granicach państwa pruskiego,
w prowincji Prusy Południowe. Dobra klasztoru zostały skonfiskowane przez władze zaborcze a następnie mu wydzierżawione.
Wiek XIX powitał Gaszyn najpierw w Księstwie Warszawskim a następnie
w Królestwie Polskim. Wieś podzielona był na dwie części z oddzielnymi sołtysami i ławnikami z kościołem filialnym i z folwarkiem. W czasie powstania styczniowego teren wieluńskiego znalazł się w obszarze ożywionych działań zbrojnych oddziałów partyzanckich. Czynny udział wzięli w nich mieszkańcy Gaszyna, zarówno chłopi jak i szlachcice. Po upadku powstania nastąpiło uwłaszczenie chłopów i wzrost liczby ludności.
Dziewiętnastowieczny obraz Gaszyna to: chłopskie chaty, dwa dworki, kościół, dwie karczmy i kilka drewnianych wiatraków służących do przemiału zboża.
Na przełomie XIX i XX wieku Gaszyn należał do Wilhelma Winklera, pastora Ewangelickiego. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. powstała Ochotnicza Straż Pożarna. Jej pierwszym naczelnikiem był Stanisław Łuczak, następnym Roch Choczaj a ostatnim przed wybuchem drugiej wojny światowej Antoni Pietrzak. Przy OSP działała orkiestra strażacka założona przez nauczyciela Nowaka. Brała ona udział w powiatowych, gminnych i wiejskich odchodach świąt.
W 1919 r. przeprowadzono parcelację ziemi folwarcznej. Przeludnione drobne gospodarstwa, duża ilość karłowatych, zacofanie techniczne i niska wydajność nie wpływała korzystnie na rozwój gospodarki rolnej w Gaszynie. Wieś podobnie jak i inne sąsiednie miejscowości niczym nie wyróżniała się. W Gaszynie znajdowały się dwa dwory, z których jeden należący do państwa PiradoffÓ Piradiane wyróżniał się pięknymi zabudowaniami i ogrodem. Pani Zofia PiradoffÓ Piradiane udzielała się społecznie działając między innymi na rzecz OSP.
Dnia 1 września 1939 roku o godzinie 4:40 na otuloną Wieluńszczyznę runął niemiecki Wermacht. Jedna z pierwszych bomb II wojny światowej trafiła w budynki gospodarcze Jana Syguły w Gaszynie. Mieszkańcy wsi spali lub szykowali się na piątkowy wieluński targ. Ludność wraz z całym dobytkiem ruchomym uciekła na wschód za rzekę Wartę.
2 września Gaszyn został zajęty przez Niemców. W czasie jego obrony zginęli dwaj żołnierze 3 kompanii 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej: Roman Filuter i Czesław Tymiński. Mieszkańców Gaszyna objęła akcja wysiedleńcza, która doprowadziła w lipcu 1940 roku do wypędzenia z gospodarstw większości mieszkańców i wywiezienia ich do Rzeszy lub na Lubelszczyznę. Wyrugowane gospodarstwa łączono po kilka i osiedlano na nich ludność niemiecką z Wołynia.
14 maja 1942 roku do obozu koncentracyjnego w Dachau zostali deportowani dwaj nauczyciele z Gaszyna: Stefan Choczaj i Jan Jarczak, którzy po krótkim czasie, z powodu stosowanych wobec nich licznych represji fizycznych i psychicznych zmarli.
Wyzwolenie nastąpiło 19 stycznia 1945 roku. W regionie wsi doszło do poważnych starć bojowych. Zamordowanym w czasie wojny 20 osobom, 1989 roku mieszkańcy wsi ufundowali pamiątkową płytę znajdującą się na placu przykościelnym obok grobu żołnierzy polskich poległych we wrześniu 1939 roku.
Kościół w Gaszynie zaliczany jest do grupy drewnianych kościołów wieluńskich z XVI wieku.
Do dnia dzisiejszego jego jedynym budulcem jest drewno modrzewiowe. Niemożliwe jest wskazanie inicjatora budowy, oprócz tego, że pochodził z rodu Gaszyńskich – Wierzchleyskich. Do chwili obecnej zachowała sie archaiczna forma kościoła: prostokątna nawa, i węższe i krótsze od niej prezbiterium zamknięte ścianą prostą. Nawę i prezbiterium pokryto jednym wspólnym dachem o jednej kalenicy. Podwalina obiektu jest na ceglanym podmurowaniu. Kościół budowano techniką zrębową. Z rozcinanych wzdłuż pni drzew, układanych jeden na drugim i łączonych na narożach przemyślnie wykonanymi zamkami ciesielskimi konstruowano ściany. Do obiektu przylega wieża wzniesiona zapewne w XVII wieku. Dach kościoła i dzwonnicy pokryto gontem.
Do 1683 roku obiekt określany jest jako kaplica pod wezwaniem świętego Zygmunta Króla i Męczennika. Należała ona do klasztoru bernardynek a obsługiwał ją wikariusz kolegiaty wieluńskiej. W 1683 r. nastąpiło podniesienie kaplicy do rangi kościoła filialnego oraz zmiana wezwania na Najświętszej Marii Łaskawej. Przemiany te miały związek z ufundowaniem ołtarza i obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem będącego wotum wdzięczności za szczęśliwy powrót z odsieczy wiedeńskiej. Niestety nie znany jest z nazwiska fundator.
Kościół był kilkakrotnie gruntownie remontowany. Ostatnia restauracja kosztem mieszkańców wsi miała miejsce w latach 1970-1974. wymieniono znaczna część belek zrębu, sufit, szalunek zewnętrzny ścian, pokryto dach nowym gontem oraz założono nową stolarkę okienną i drzwiową. Zlikwidowano cześć wyposażenia kościoła: chór muzyczny, lisice, ambonę, dwa barokowe ołtarze boczne z rzeźbami świętych: Wawrzyńca, Rocha oraz zapewne Wacława i Zygmunta, obrazy świętych Antoniego i Rocha. Prawie w całości postawiono nową zachrystię. Zachowane oryginalne wyposażenie to ołtarz główny i dwie rzeźby. Pierwszy wymieniony element pochodzi z II połowy XVII wieku, ale jego niektóre fragmenty wskazują na I połowę XVII wieku. Powodują to wpływy baroku mieszające się z trwającym dłużej na prowincji manieryzmem, który jest widoczny w stosowaniu licznych złoceń. W uszach ołtarza obrazy świętych niewiast: Małgorzaty i Cecylii, w zwieńczeniu obraz świętego Wawrzyńca. W polu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W prezbiterium znajdują się dwie XVIII-wieczne rzeźby świętych biskupów polskich: Stanisława z postacią wskrzeszonego przezeń Piotrowina oraz Wojciecha. Ostatnia renowacja ołtarza i figur miała miejsce w 1997 roku.
Ciekawym zabytkiem ruchomym jest blacha trumienna Jakuba Gaszyńskiego z 1672 roku będąca charakterystycznym przykładem sarmackiej kultury oraz kapituły humanistycznej. Umieszczona na trumnie przeleżała trzy stulecia w ziemi koło kościoła.
W roku 1987 erektowano po raz pierwszy w historii Gaszyna parafię. Pierwszym proboszczem był ks. Janusz Grela. Do dnia dzisiejszego funkcję tę pełnili: ks. Stanisław Tyburski, ks. Władysław Badura, ks. Maciej Woszczyk, ks. Zygmunt Todos, ks. Jacek Michalewski. Obecnym proboszczem jest ks. Maciej Oset.
W roku 2017 zostało wymienione pokrycie dachu z gontu drewnianego. Zastosowano gont łupany, impregnowany ogniowo. Dokonano również dodatkowej impregnacji, zarówno nowego gontu, jak i pokrycia dachowego wieży kościelnej.
Roboty objęły również wymianę legarów podłogowych w kościele oraz w zakrystii.
Wyżej wymienione prace, przeprowadzone zostały dzięki dofinansowaniu z Gminy Wieluń oraz dzięki ofiarności Parafian.